4 rules to follow for Visarga Sandhi.

Hello friends, Welcome to Sanskrit Gurukul. In this tutorial, you will learn about “Visarga Sandhi”. You will also learn “different types of Visarga Sandhi”, their examples with pronunciation. This is the final part of the Sanskrit-102 series. In the series we have already covered about:

• Sandhi,
• Swar Sandhi,
• Vyanjan Sandhi, and lastly
• Visarga Sandhi

Let’s get started. 

What is Visarga Sandhi? 

The changes happen because of the combination of vowel or consonant with visarga is known as Visarga Sandhi. 

Example of visarga Sandhi: 

हरिः (harih) + चन्द्रः (chandrah) = हरिश्चन्द्रः (harishchandrah) 
अहः (ahah) + रात्रः (ratrah) = अहोरात्रः (ahoratrah) 
निः (nih) + नयः (nayah) = निर्णय (nirnaya) आदि 

Hard and Soft consonants

Before we start Visarga Sandhi, it’s important to know the difference between hard consonants and soft consonants. 

The colored consonants are hard consonants and rest are the soft consonants. 

Types of Visarga Sandhi 

From the picture below, you can see the various types of Visarga Sandhi. Let’s study them one by one. 

Rule no1 – सत्व सन्धि 

खर् consonants are the first and second letter of the respective groups (क, ख, त,थ, च, छ, ट, ठ, प, फ) and sibilants (श, ष, स). खर् consonants are also known as Hard consonants. 

Whenever there is a combination of Visarga with खर् consonants, then follow the below rules:

Visarga + च्/छ्= श्

पूर्णः (purnah) + चन्द्रः (chandrah) = पूर्णश्चन्द्रः (purnashchandrah)
बालः (balah) + चलति (chalati) = बालश्चलति (balashchalati)
निः (nih) + चयः (chayah) = निश्चयः (nishchayah)
निः (nih) + चलः (chalah) = निश्चलः (nishchalah)

Visarga + ट्/ठ= ष्

धनुः (dhanuh) + टङ्कार (tankara) = धनुष्टङ्कार (dhanushtankara)
चतुरः (chaturah) + ठक्कुरः (thakkurah) = चतुरष्ठक्कुरः (chaturashthakkurah)

Visarga + त्/थ्= स्

नमः (namah) + ते (te) = नमस्ते (namaste)
मनः (manah) + तापः (tapah) = मनस्तापः (manastapah)

Visarga + श्/ष्/स्= श्/ष्/स्

दुः (duh) + शासनः (shasanah) = दुश्शासनः (dushshasanah) (Visarga + श् = श्)
निः (nih) + सारः (sarah) = निस्सारः (nissarah) (Visarga + स् = स्)
निः (nih) + सन्देहः (sandehah) = निस्सन्देहः (nissandehah) (Visarga + स् = स्)

Visarga + क्/ख्/प्/फ्= स्

बृहः (brihah) + पतिः (patih) = बृहस्पतिः (brihaspatih)
नमः (namah) + कारः (karah) = नमस्कारः (namaskarah)
वाचः (vachah) + पतिः (patih) = वाचस्पतिः (vachaspatih)

नमः/पुरः + कृ= स्

नमः (namah) + कृत्य (kritya) = नमस्कृत्य (namaskritya)
पुरः (purah) + कृत्य (kritya) = पुरस्कृत्य (puraskritya)

तिरः  क्/ख्/प्/फ्= स्

निः (nih) + कृतम् (kritam) = निष्कृतम् (nishkritam)
तिरः (tirah) + कारः (karah) = तिस्कारः (tiskarah)
तिरः (tirah) + करोति (karoti) = तिरस्करोति (tiraskaroti)
बहिः (bahih) + कारः (karah) = बहिष्कार (bahishkara)
आविः (avih) + कारः (karah) = आविष्कारः (avishkarah)
धनुः (dhanuh) + काण्डः (kandah) = घनुष्काण्डः (ghanushkandah)

Rule no. 2 – उत्व सन्धि

हश् consonants are the soft consonants includes all the thirds, fourths and nasals of their respective group (ग्, घ्, ङ्, ज्, झ्, ञ्, ड्, ढ्, ण्, द्, ध्, न्, ब्, भ्, म्) and semi- vowels (य्, र्, ल्, व्,) and aspirant (ह्).

Whenever there is the combination of Visarga with any of the हश् consonants, preceded by अ, it changes to उ. Later the अ and उ combine to change into ओ. In short, Visarga is changed to ओ, when combines with soft consonants, if preceded by अ.

हशि च

अः + soft consonants = ओ

सरः (sarah) + वरः (varah) = सरोवरः (sarovarah)
मनः (manah) + रमाः (ramah) = मनोरमाः (manoramah)
अहः (ahah) + रात्रः (ratrah) = अहोरात्रः (ahoratrah)
तपः (tapah) + वनः (vanah) = तपोवनः (tapovanah)

अतो रोरप्लुतादप्लुते

अः + अ = ओऽ

कुतः (kutah) + अत्र (atra) = कुतोऽत्र (kuto’tra)
सः (sah) + अहम् (aham) = सोऽहम् (so’ham)

Rule no. 3 – रूत्व सन्धि

इचोऽशि विसर्गस्य रः

Any vowel except अ/आ + any vowel/soft consonant = र्

निः (nih) + धन (dhana) = निर्धन (nirdhana)
निः (nih) + आधार (adhara) = निराधार (niradhara)

रो रि, ढलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽणः

Any short vowel except अ + र = the short vowel become long vowel

निः (nih) + रोग (roga) = नीरोग (niroga)
निः (nih) + रव (rava) = नीरव (nirava)

Rule no. 4 – लोप सन्धि

अतोऽनत्यचि विसर्गस्य लोपः

अः + any vowel except अ = loss of Visarga

बालः (balah) + आगच्छति (agachchhati) = बाल आगच्छति (bala agachchhati)
अतः (atah) + एव (eva) = अत एव (ata eva)

आतोऽशि विसर्गस्य लोपः

आः + any vowel/soft consonant = loss of visarga

छात्राः (chhatrah) + अपि (api) = छात्रा अपि (chhatra api) (आ + अ = loss of Visarga)
नराः (api) + हसन्ति (hasanti) = नरा हसन्ति (nara hasanti)  (आ + ह (soft consonant) = loss of visarga)

एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ् समासे हलि

सः/एषः + any consonant/ vowel except अ = loss of visarga.

सः (sah) + पठति (pathati) = स पठति (sa pathati)
एषः (eshah) + आगच्छत् (agachchhat) = एष आगच्छत् (esha agachchhat)

अ/आ + क्/ख्/प्/फ् = Visarga remain as it is.

अधः (adhah) + पतन (patana) = अधःपतन (adhahpatana)
अन्तः (antah)+ करण (karana) = अन्तःकरण (antahkarana)

With this, we have finished all the rules regarding Visarga sandhi in Sanskrit. I hope you will found this tutorial helpful. And elevate your Sanskrit learning skills.

Please share the tutorial with your friends and family for my motivation and so that I can write more tutorial like this with more enthusiasm.

Thank you,

Om Tat Sat.

Sharing is caring.